Το ιερό του Ολύμπιου Δία στη νότια πλευρά της αρχαίας Αθήνας ανάμεσα στην Ακρόπολη και τον Ιλισό, ήταν ο μεγαλύτερο από τους ναούς της αρχαίας πόλης. Η περιοχή όπου βρίσκονται τα ερείπιά του ονομάζεται σήμερα στύλοι του Ολυμπίου Διός. Ο περιηγητής Παυσανίας αναφέρει ως ιδρυτή αρχαίου ιερού τον Δευκαλίωνα, τον μυθικό γενάρχη των Ελλήνων. Η οικοδόμηση του μεταγενέστερου ναού άρχισε περίπου το 535 π.Χ., την εποχή της τυραννίας του Πεισίστρατου, αλλά διακόπηκε με την εκδίωξη του γιού του, Ιππία, το 510 π.Χ. Καθώς το μνημείο είχε ταυτιστεί με το τυραννικό καθεστώς, η δημοκρατική Αθήνα δεν ασχολήθηκε με την αποπεράτωσή του και ο ναός έμεινε ημιτελής περίπου 400 χρόνια, παρότι τον θαύμαζαν ως αξιόλογο κτίσμα.
Ο αρχικός ρυθμός του κτιρίου ήταν πιθανόν δωρικός και ο Βιτρούβιος αναφέρει ως αρχιτέκτονές τους Αντιστάτη, Κάλλαισχρο,  Αντιμαχίδη και Πώρινο. Αργότερα συνεχίστηκε, σε Κορινθιακό πλέον ρυθμό, από τον βασιλιά της Συρίας, Αντίοχο Δ τον Επιφανή (175-163 π.Χ.) ο οποίος μίσθωσε για αυτήν την εργασία το Ρωμαίο αρχιτέκτονα Κοσσούτιο Δεκίμιο (η επιγραφή που αναγράφει το όνομά του σώζεται σε βάθρο). Η αποπεράτωση του ναού πραγματοποιήθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Ανδριανό, το 132 μ.Χ., και τα εγκαίνιά του έγιναν στα πλαίσια ειδικής γιορτής. Με την ευκαιρία αυτής της γιορτής εκφώνησε λόγο ο περίφημος ρήτορας Αντώνιος Πολέμων και έγιναν αγώνες κατά το πρότυπο των αγώνων της Ολυμπίας. Ο αυτοκράτορας ταύτισε τον εαυτό του με τον Δία και πήρε τον τίτλο του Ολυμπίου, διατάζοντας να τοποθετηθεί ανδριάντας του μέσα στο ναό και απαιτώντας θεϊκές τιμές από τους ιερείς.
Όταν ο Παυσανίας επισκέφτηκε την Αθήνα, γύρω στο 170 μ.Χ, ο ναός μόλις είχε τελειώσει. Ο ίδιος δεν δίνει καμία περιγραφή του κτιρίου, αλλά αναφέρει ότι το ομοίωμα του θεού ήταν τεράστιου μεγέθους και το ξεπερνούσαν μόνο οι κολοσσοί της Ρόδου και της Ρώμης. Ήταν χρυσελεφάντινο και στη βάση του υπήρχαν ανάγλυφα που παρίσταναν την μάχη των Αθηναίων με τις Αμαζόνες. Όπως είχε σχεδιαστεί ο ναός από τον Κοσσούτιο, υπολογίζεται ότι είχε 104 κορινθιακές κολόνες, διευθετημένες σε διπλές σειρές από 20 κίονες η κάθε σειρά στη βορινή και τη νότια πλευρά (εικοσάστυλος δίπτερος) και μια τριπλή σειρά από 8 κίονες η κάθε σειρά στις στενές πλευρές (οκτάστυλος τρίπτερος). Οι κίονες ήταν κατασκευασμένοι από πεντελικό μάρμαρο και το ύψος τους ήταν 17,25 μ. Σήμερα σώζονται 16 κίονες σε δύο ομάδες. Στο ανατολικό μέρος βρίσκονται 13, σε σχετική καλή κατάσταση, οι περισσότεροι από τους οποίους φέρουν τα επιστύλιά τους. Σε απόσταση περίπου 30 μ. προς τα δυτικά βρίσκονται οι άλλοι 3 κίονες. Οι δύο είναι ακόμη όρθιοι, ενώ ο τρίτος έπεσε από μια καταιγίδα το 1852.
Οι ανασκαφές έδειξαν ότι ο ναός δεν βρισκόταν στο κέντρο του περιβόλου, αλλά πολύ κοντά στο βορινό τείχος. Ο ναός της εποχής του Πεισίστρατου αναφέρεται από τον Θουκυδίδη ως ένας από τους αρχαίους ναούς που βρισκόταν στο νότιο μέρος της πόλης. Σχετικά με την προέλευσή του και με τις τεράστιες διαστάσεις του, ο Αριστοτέλης συγκρίνει τον ναό με τα έργα της δυναστείας του Κυψέλου στην Κόρινθο, με τις πυραμίδες της Αιγύπτου και με τα δημόσια κτίρια τα ο οποία είχε χτίσει ο Πολυκράτης ο Σάμιος.
Ανασκαφές στο χώρο του Ολυμπιείου έγιναν στην περίοδο 1889-1896 από τον Βρετανό Φράνσις Πεντρόουζ και το 1922 από τον Γερμανό Γκάμπριελ Βέλτερ, ενώ στον ευρύτερο χώρο πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία στην περίοδο 1886-1907 και από τον αρχιτέκτονα και αρχαιολόγο Ιωάννη τραυλό τη δεκαετία του 1960.
Η ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΑΔΡΙΑΝΟΥ
Σώζεται σε καλή κατάσταση η θριαμβική αψίδα που έστησαν οι Αθηναίοι για να τιμήσουν τον αυτοκράτορα Αδριανό (117-138) μ.Χ. κοντά στο ναό του Ολυμπίου Διός (Ολυμπιείο), χώριζε άλλοτε την παλαιά πόλη του Θησέα, από την νέα συνοικία της, την Αδριανούπολη, την οποία οικοδόμησε ο Ρωμαίος αυτοκράτορας. Στο επιστύλιο της αψίδας προς το μέρος της Ακρόπολης είναι χαραγμένη η επιγραφή "Αιδ εισ Αθήναι Θησέως η πριν πόλις" και προς το Ολυμπίειο "Αιδ εισ Αδριανού κ ουχί Θησέως πόλις". Η αψίδα, ανοίγματος 6,20μ, ενισχύεται από τοίχο, ο οποίος απολήγει σε πεσσούς κορινθιακού ρυθμού. Επάνω από την αψίδα υψώνεται δεύτερος διακοσμητικός όροφος αποτελούμενος από τρία επιμήκη ανοίγματα σε σχήμα παραθύρου. Κιονίσκοι κορινθιακού ρυθμού πλαισιώνουν τα ανοίγματα αυτά, που στην αρχική μορφή του μνημείου ήταν κλεισμένα με λεπτές μαρμάρινες πλάκες. Πάνω από το μεσαίο άνοιγμα υπάρχει αέτωμα. κατά την τουρκοκρατία η πύλη λεγόταν καμαρόπορτα ή Πόρτα της Βασιλοπούλας.
TOURIST TIPS
1. Το Νεστόριον σας προτείνει να επισκεφθείτε τα παρακάτω ιστορικά αυτά μνημεία. Τα μνημεία αυτά ανήκουν στην Ρωμαϊκή εποχή. Για να φτάσετε εκεί θα πάρετε το λεωφορείο Β2 (21min, 5,6 km) από τη στάση Planetarium και θα κατέβετε στη στάση Μακρυγιάννη.  Το μνημείο απέχει από τη στάση 8 λεπτά, βλέπε χάρτη.  Εναλλακτικό λεωφορείο και στάση είναι το 550 και στάση Συγγρού Φιξ.
2. Ένας άλλος τρόπος επίσκεψης του μνημείου είναι το λεωφορείο Hop on Hop off το οποίο περνά από την περιοχή του Nestorion  στάση Planetarium κάθε μισή ώρα 00.35/00.05. Θα κατεβείτε στη στάση BUS STOP 5/Temple of Zeus and Arch of Hadrian. Θα επισκεφτείτε το μνημείο όση ώρα χρειάζεστε και θα ξαναπάρετε το Hopon Hopoff (http://www.citysightseeing.gr).  Η επόμενη στάση είναι 6 και  9 The Greek Parliament and the National Gardens.
3. Google map: https://goo.gl/maps/SvCyI
We wish you a nice tour
4.Βιβλιογραφία: Εκδόσεις Δομή και free copy μπροσούρας Υπουργείου Τουρισμού